Cmentarz Żołnierzy Polskich w Loreto

2. Korpus Polski dowodzony przez gen. Dyw. Władysława Andersa wsławił się podczas kampanii włoskiej 1944-1945 zdobywając Monte Cassino w maju 1944 r. i otwierając Aliantom drogę na Rzym. Odegrał również główną role w wyzwoleniu nadadriatyckiej części Włoch (Marche i Emilia Romagna).

Historia 2. Korpusu Polskiego rozpoczyna się w momencie powstania Armii Polskiej w ZSSR, utworzonej w sierpniu 1941 r. z polskich obywateli, którzy znaleźli się w więzieniach i lagrach sowieckich ( gulag) w wyniku internowania lub deportacji przeprowadzonych przez NKWD po niemiecko-sowieckim rozbiorze Polski we wrześniu 1939 r. najbardziej tragiczny los spotkał większość polskich oficerów i policjantów, którzy we wrześniu 1939 r. dostali się do niewoli sowieckiej i zostali następnie zamordowani ( ponad 22 tys. osób) przez NKWD wiosna 1940 r. (m.in. w Katyniu).

Po agresji Niemiec na ZSSR i podpisaniu w lipcu 1941 r. przez rząd RP w Londynie pod kierownictwem gen. broni Władysława Sikorskiego polsko-sowieckiej umowy zaczęto tworzyć Armię Polską w ZSSR pod dowództwem gen.dyw. Władysława Andersa. Wiosna-latem 1942 r. oddziały Armii Polskiej wraz z cywilami zostały ewakuowane na Bliski Wschód. Po połączeniu z polską Samodzielną Brygadą Strzelców Karpackich (walczącą od 1941 r. w Afryce Północnej pod dowództwem brytyjskim) doszło we wrześniu 1942 r. do utworzenia Armii Polskiej na Wschodzie, z której w lipcu 1943 r. wyodrębniono 2. Korpus Polski z myślą o skierowaniu go do walk w Europie.

Po wylądowaniu w południowych Włoszech, oddziały 2. Korpusu Polskiego (liczącego ok. 53 tys. Oficerów i żołnierzy) były stopniowo wprowadzane na front, znajdujący się wtedy nad rzeką Sangro. Główna linia obrony niemieckiej skoncentrowana była na “Linii Gustawa” i wstrzymywała marsz wojsk alianckich na Rzym. Jej kluczowym punktem był klasztor Monte Cassino i okoliczne wzgórza. W okresie od stycznia do końca marca 1944 r. wojska wielu narodowości usiłowały bez skutku zdobyć pozycje niemieckie. Pod koniec marca 1944 r. dowódca brytyjskiej 8. Armii zaproponował wykonanie tego trudnego zadania Polakom. Ge. Dyw. Władysław Andres, pomimo ze zdawał sobie sprawę z ciężkich strat, jakie 2. Korpus będzie musiał ponieść, postanowił przyjąć propozycje kierując się przeświadczeniem, że zwycięstwo Polaków mogłoby przyczynić się do zagwarantowania w przyszłości wolnej i niepodległej Polski.

Zdobycie Monte Cassino prze 2. Korpus Polski odbiło się wielkim echem na całym świecie, ale Polacy zapłacili za nie wysoką cenę. W bitwie poleglo 923 oficerow i żolnierzy, 2931 zostalo rannych, a 345 zaginelo.

Po krotkim odpoczynku 2. Korpus Polski otrzymał od dowództwa alianckiego we włoszech samodzielne i bardzo odpowiedzialne zadanie prowadzenia działań ofensywnych na odcinku adriatyckim. Jednym z głownych celow militarnych było zdobycie Ankony – największego portu nad Adriatykiem. W celu wyrównania poniesionych pod Monte Cassino strat, pod rozkazami gen. Andersa znalazły się jednostki Włoskiego Korpusu Wyzwolenia dowodzonego przez gen. Umberto Utili, oddział brytyjski oraz niewielka grupa partyzancka zwana Brygada Maiella, kierowana przez adwokata z abruzji Ettore Troilo i dowodzona przez polskich oficerów.

Od połowy czerwca 1944 r. 2. Korpus rozpoczął działnia z nad rejonu Pescary i po kilku dniach szybkiej ofensywy, podczas której wyzwolono szereg włoskich miast, stoczył pierwsze ciężkie walki o sforsowanie rzeki Chienti. Wraz z przełamaniem obrony niemieckiej na rzece Chienti rozpoczął się dla 2. Korpusu pierwszy etap bitwy o Ankone, tzw. bitwa loretańska ( zdobycie Loreto, 1 lipiec 1944). W wyzwolonym mieście polscy żołnierze z pełnym poświęceniem uratowali od pożaru ( po niemieckim bombardowaniu) Bazylikę Loretańską ze Świętym Domkiem czym zyskali sobie szacunek i wdzięczniość mieszkańców miasta oraz otrzymali specjalne podziękowanie od Papieża.

Po ciężkich walkach w okolicach Osimo, Pułk Ułanów Karpackich wkroczyl 18 lipca do Ankony serdecznie witany przez nielicznych mieszkańców.

Po zdobyciu Ankony 2. Korpus kontynuowal natarcie wzdłuż Morza Adriatyckiego aż do niemieckiej “Linii Gotow”. W pierwszych dniach września 1944 roku 2. Korpus zdobyl Pesaro oraz zdołał zniszczyć i przełamać, jako pierwszy wśród wojsk sojuszniczych, sławną “linie Gotow”, która dla dowództwa niemieckiego posiadała ogromne znaczenie strategiczne.

Wiosną 1945 r. polskie jednostki wzięły udział w ostatniej ofensywie Aliantów, której celem było opanowanie Niziny Padanskiej. 21 kwietnia oddziały polskie wkroczyły do Bolonii. Wyzwolenie tego miasta było ostanią zwycięską operacją wojenną 2. Korpusu Polskiego we Włoszech.

W trakcie całej kampanii 1944-1945 o wyzwolenie Włoch 2. Korpus Polski poniósł wysokie straty. Zgineło 2620 oficerow i żołnierzy, 8376 zostało rannych. Większość poległych i zmarłych po wojnie z różnych przyczyn spoczywa obecnie na czterech Polskich Cmentarzach Wojennych we Wloszech ( Casamassima, Monte Cassino, Loreto , Bolonia).

Zakończenie wojny nie oznaczało dla Polaków, zwłaszcza zaś oficerów i żołnierzy 2. Korpusu Polskiego , końca walk o niepodległą ojczyznę. Większość z nich pochodziła z ziem, które w wyniku konferencji Wielkich Mocarstw w Jałcie znalazły się poza granicami Polski.

Po ponad rocznym pobycie we Włoszech w drugiej połowie 1946 r. zapadła decyzja o demobilizacji i rozwiązaniu 2. Korpusu, który ewakuowano do Wielkiej Brytanii. Niektórzy żołnierze pozostali we Włoszech, wielu osiedliło się w Wielkiej Brytanii, a inni wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Ameryki Południowej i Australii. Ge. Broni Władysław Anders zmarł w Londynie w 1970 roku i został pochowany wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino.

Polski Cmentarz Wojenny w Loreto zbudowany został w okresie od stycznia 1945 r. do maja 1946 r. według projektu mjr.inż. Mariana Hernika. Rzeźby i pałskorzeźby na cmentarzu wykonał Sanzio Blasi.

Na Polskim Cmentarzu Wojennym w Loreto spoczywa 1090 oficerow i żołnierzy 2. Korpusu Polskiego poległych w walkach o wyzwolenie regionu Marche w okresie od czerwca do września 1944 r. W większości mogił spoczywają żołnierze wyznania katolickiego, lecz na cmentarzu znajduje sie również 5 grobów żołnierzy wyznaia prawosławnego, 10 ewnagelickiego, 11 mojżeszowego i 1 muzułmańskiego. W czterech grobach nieznanych żołnierzy pochowanych zostało ośmiu poległych.

Duchowymi strażniczkami polskich mogił na Cmentarzu Wojennym w Loreto są Siostry Najświetszej Rodziny z Nazaretu, zwane Siostrami Nazaretankami. Każdemu kto chce nawiedzić i pomodlić się za młode i bohaterskie dusze spoczywające u stop Bazyliki Loretanskiej Siostry udostępniaja klucz do bramy cmentarnej.